ΕΝΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ ΑΠΟ ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ 1973«Κολέγια» και Πολυτεχνείο
Ο δικτάτορας ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να θεσμοθετήσει τα ιδιωτικά ΑΕΙ στην Ελλάδα.
Εχουν περάσει 35 χρόνια από τότε. Είναι πολλά. Μιλώντας με αριθμούς, οι σημερινοί 20χρονοι νιώθουν τόση απόσταση από το Πολυτεχνείο όση ένιωθαν οι φοιτητές το 1973 από το 1938, δηλαδή το μεσουράνημα της μεταξικής δικτατορίας. Πραγματική προϊστορία. Και φυσικά έχουν αλλάξει πολλά από τότε. Ομως, παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες και παρά την προφανή διαφορά των ιστορικών συνθηκών, και κυρίως τη διαφορά των καθεστώτων της δικτατορίας του 1973 από την κοινοβουλευτική δημοκρατία του 2008, δεν είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς ορισμένες ενδιαφέρουσες αναλογίες του φοιτητικού κινήματος του '73 με το σημερινό κίνημα στο χώρο της εκπαίδευσης.
**Υπάρχει πρώτα απ' όλα μια εξόφθαλμη ομοιότητα: ένα από τα βασικά αιτήματα γύρω από τα οποία συγκροτήθηκε η επιθετική, διεκδικητική φάση του φοιτητικού κινήματος στις αρχές του 1973 ήταν να διακοπεί η λειτουργία ξενόγλωσσου ιδιωτικού Τεχνολογικού Ινστιτούτου (New York Technology Institute). Τον Ιανουάριο του 1973 πληροφορήθηκαν οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο την ύπαρξη αυτού του ιδρύματος στην Αγία Παρασκευή και αμέσως προχώρησαν σε αποχή που επεκτάθηκε σε όλες τις σχολές. Ο συσχετισμός με τις περυσινές κινητοποιήσεις για το άρθρο 16 και τις σημερινές για τη νομιμοποίηση των κολεγίων από το παράθυρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου είναι προφανής.
**Αλλά και το κεντρικό αίτημα της περιόδου έχει άμεση σχέση με τα σημερινά. Πρόκειται για τον περιβόητο «Καταστατικό Χάρτη» που ετοίμαζε η χούντα, εφαρμόζοντας ουσιαστικά πρώτη φορά την εντατικοποίηση των σπουδών που θα δούμε να επιχειρείται αργότερα με τον νόμο 815 του 1979 και σήμερα με τον νόμο-πλαίσιο Βερέμη - Γιαννάκου. Τα πρώτα σχετικά μέτρα ήταν η κατάργηση της τρίτης εξεταστικής περιόδου, ο περιορισμός των μεταφερομένων μαθημάτων, η υποχρεωτική παρακολούθηση, η «εκσυγχρονιστική» αναδιάρθρωση του προγράμματος σπουδών και βέβαια το χτύπημα των «αιώνιων φοιτητών». Ας παρατηρήσουμε ότι ο όρος είναι της περιόδου εκείνης...
**Αλλά και το κεντρικό αίτημα της περιόδου έχει άμεση σχέση με τα σημερινά. Πρόκειται για τον περιβόητο «Καταστατικό Χάρτη» που ετοίμαζε η χούντα, εφαρμόζοντας ουσιαστικά πρώτη φορά την εντατικοποίηση των σπουδών που θα δούμε να επιχειρείται αργότερα με τον νόμο 815 του 1979 και σήμερα με τον νόμο-πλαίσιο Βερέμη - Γιαννάκου. Τα πρώτα σχετικά μέτρα ήταν η κατάργηση της τρίτης εξεταστικής περιόδου, ο περιορισμός των μεταφερομένων μαθημάτων, η υποχρεωτική παρακολούθηση, η «εκσυγχρονιστική» αναδιάρθρωση του προγράμματος σπουδών και βέβαια το χτύπημα των «αιώνιων φοιτητών». Ας παρατηρήσουμε ότι ο όρος είναι της περιόδου εκείνης...
**Αυτά τα μέτρα έθιγαν σε κάποιο βαθμό και τα δικαιώματα των πανίσχυρων μέχρι τότε καθηγητών και έθεσαν τα θεμέλια για την πρώτη αποσταθεροποίηση της παραδοσιακής συμμαχίας του πανεπιστημιακού κατεστημένου με την πολιτική εξουσία.
Ο Καταστατικός Χάρτης της χούντας στο άρθρο 96 αναφέρει: «Φοιτητής περί του οποίου εσημειώθη υπό του οικείου καθηγητού, ότι λίαν ελλιπώς ή ουδόλως εφοίτησεν εις την υποχρεωτικήν άσκησιν, αποκλείεται των επακολουθουσών εξετάσεων και υποχρεούται να επαναλάβη τα μαθήματα του αυτού έτους, εκτός αν η οικεία Σχολή ή η Σύγκλητος ήθελον αποφασίσει άλλως». Παρουσιάζουμε σήμερα ένα ντοκουμέντο από εκείνη την εποχή. Πρόκειται για τα πρακτικά της Εκτακτης Γενικής Συνέλευσης φοιτητών της Αρχιτεκτονικής (Σύλλογος Σπουδαστών Αρχιτεκτονικής Σχολής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου), μια από τις δεκάδες συνελεύσεις που πραγματοποιήθηκαν εκείνη την περίοδο. Το ντοκουμέντο δίνει την πραγματική εικόνα των δημοκρατικών διαδικασιών του αντιδικτατορικού κινήματος αλλά και τις δυσκολίες ανάπτυξης μιας νόμιμης πολιτικής δράσης σε συνθήκες δικτατορίας και απόλυτης απαγόρευσης της πολιτικής δραστηριότητας.
Ο Καταστατικός Χάρτης της χούντας στο άρθρο 96 αναφέρει: «Φοιτητής περί του οποίου εσημειώθη υπό του οικείου καθηγητού, ότι λίαν ελλιπώς ή ουδόλως εφοίτησεν εις την υποχρεωτικήν άσκησιν, αποκλείεται των επακολουθουσών εξετάσεων και υποχρεούται να επαναλάβη τα μαθήματα του αυτού έτους, εκτός αν η οικεία Σχολή ή η Σύγκλητος ήθελον αποφασίσει άλλως». Παρουσιάζουμε σήμερα ένα ντοκουμέντο από εκείνη την εποχή. Πρόκειται για τα πρακτικά της Εκτακτης Γενικής Συνέλευσης φοιτητών της Αρχιτεκτονικής (Σύλλογος Σπουδαστών Αρχιτεκτονικής Σχολής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου), μια από τις δεκάδες συνελεύσεις που πραγματοποιήθηκαν εκείνη την περίοδο. Το ντοκουμέντο δίνει την πραγματική εικόνα των δημοκρατικών διαδικασιών του αντιδικτατορικού κινήματος αλλά και τις δυσκολίες ανάπτυξης μιας νόμιμης πολιτικής δράσης σε συνθήκες δικτατορίας και απόλυτης απαγόρευσης της πολιτικής δραστηριότητας.
Μία συνέλευση στο Πολυτεχνείο
* Φυσικά, την περίοδο εκείνη υπήρχε μια «ευκολία» που προέκυπτε από το καθεστώς. Οποιαδήποτε μαζική διαμαρτυρία έπαιρνε αμέσως το δρόμο της πολιτικοποίησης, εφόσον δεν υπήρχε καμιά ανοχή ή δυνατότητα ελιγμού από την κυβέρνηση. Ετσι, ακόμα και η πιο ανούσια ή ακόμα και αντιδραστική φοιτητική διεκδίκηση εξαγνιζόταν από το ρίσκο που σήμαινε για όσους την υποστήριζαν και τους έφερνε σε ευθεία αντίθεση με το καθεστώς, κάτι που βέβαια δεν ήταν καθόλου ανέξοδο εκείνη την εποχή.
* Φυσικά, την περίοδο εκείνη υπήρχε μια «ευκολία» που προέκυπτε από το καθεστώς. Οποιαδήποτε μαζική διαμαρτυρία έπαιρνε αμέσως το δρόμο της πολιτικοποίησης, εφόσον δεν υπήρχε καμιά ανοχή ή δυνατότητα ελιγμού από την κυβέρνηση. Ετσι, ακόμα και η πιο ανούσια ή ακόμα και αντιδραστική φοιτητική διεκδίκηση εξαγνιζόταν από το ρίσκο που σήμαινε για όσους την υποστήριζαν και τους έφερνε σε ευθεία αντίθεση με το καθεστώς, κάτι που βέβαια δεν ήταν καθόλου ανέξοδο εκείνη την εποχή.
* Τα δύο θέματα που μονοπώλησαν τη γενική συνέλευση των φοιτητών της Αρχιτεκτονικής, εκείνο το Σάββατο του Γενάρη του 1973, ήταν η δημιουργία των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων και το σχέδιο Καταστατικού Χάρτη. Η απόφαση που πάρθηκε ήταν «ενεργητική» αποχή, δηλαδή αποχή από τα μαθήματα, αλλά παρουσία και συνεχής διαμαρτυρία των φοιτητών μέσα στην ίδια τη σχολή.
* Η σημασία αυτής της συνέλευσης έχει καταγραφεί από τον Κωνσταντίνο Κονοφάγο, τον πρύτανη της περιόδου του Νοεμβρίου του 1973 και μετέπειτα υπουργό Βιομηχανίας στην πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση Καραμανλή: «Οι σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής Σχολής πραγματοποιούν χωρίς άδεια των πρυτανικών αρχών συνέλευση και αποφασίζουν την απεργία, [...] Η Αστυνομία ετοιμάζεται για επέμβαση με αυθαίρετη κατάλυση του ασύλου» («Η εξέγερση του Πολυτεχνείου», Αθήνα 1982, σελ. 148).
* Σε υπόμνημά του προς τον υπουργό Δημόσιας Τάξης της χούντας ο αστυνομικός διευθυντής Σπυρίδων Μιχελής περιγράφει στις 6/2/1973 την κατάσταση που δημιουργήθηκε στο Πολυτεχνείο από τη δική του σκοπιά:«Οι αντιφρονούντες σπουδασταί του ΕΜΠ αναπτύσσουν εντονωτάτην δραστηριότητα, εκμεταλλευόμενοι την αποχή εκ των διεξαγομένων συνελεύσεων και την αδιαφορίαν διά τα κοινά μεγαλυτέρου αριθμού των υγιώς σκεπτομένων. Ηδη εις τας Σχολάς Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών συνεκροτήθησαν υπό των αντιφρονούντων Επιτροπαί, προς τον σκοπόν μελέτης κεχωρισμένως, ενός εκάστου των προβαλλομένων αιτημάτων, ως π.χ. Επιτροπή Καταστατικού Χάρτου Ανωτάτης Παιδείας, Επιτροπή Μελέτης για την κατάργησιν του Ν.Δ. 93/69 και τας Ακαδημαϊκάς ελευθερίας, Επιτροπή διά την κατάργησιν των Παραρτημάτων Ξένων Πανεπιστημίων κ.λπ.»Σκοπός των εν λόγω Επιτροπών είναι η βαθμιαία επιδίωξις υποκαταστάσεως των υπαρχόντων Διοικητικών Συμβουλίων και η εμφάνισίς των ως απολαβουσών της εμπιστοσύνης της μάζης των σπουδαστών.
»Οι εν λόγω επιδιώκουν την παράτασιν του δημιουργουμένου θορύβου προς πολιτικήν εκμετάλλευσιν διά της άνευ ιδιαιτέρου λόγου επαναλήψεως των Γενικών Συνελεύσεων. Επί πλέον δε επιδιώκουν όπως τα προβαλλόμενα υπ' αυτών αιτήματα συνειδητοποιηθούν ως τοιαύτα υπό της μάζης των σπουδαστών, λόγω της εντόνου προβολής τούτων υπό των εφημερίδων, μεθ' ο θα επιδιωχθή η "επίλυσις" διά μαζικών κινητοποιήσεων».Η υποχώρηση της χούντας* Το εντυπωσιακό είναι ότι η χούντα υποχώρησε και στα δύο κεντρικά αιτήματα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος: Πρώτα πρώτα ανακοίνωσε ότι θα ανασταλεί η λειτουργία του ξενόγλωσσου Τεχνολογικού Ινστιτούτου. Ηταν η πρώτη υποχώρηση της δικτατορίας σε συγκεκριμένο αίτημα που διεκδίκησε κάποιος κλάδος.
Από τις αθηναϊκές εφημερίδες (Ιανουάριος και Φεβρουάριος 1973).
* Σε υπόμνημά του προς τον υπουργό Δημόσιας Τάξης της χούντας ο αστυνομικός διευθυντής Σπυρίδων Μιχελής περιγράφει στις 6/2/1973 την κατάσταση που δημιουργήθηκε στο Πολυτεχνείο από τη δική του σκοπιά:«Οι αντιφρονούντες σπουδασταί του ΕΜΠ αναπτύσσουν εντονωτάτην δραστηριότητα, εκμεταλλευόμενοι την αποχή εκ των διεξαγομένων συνελεύσεων και την αδιαφορίαν διά τα κοινά μεγαλυτέρου αριθμού των υγιώς σκεπτομένων. Ηδη εις τας Σχολάς Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών συνεκροτήθησαν υπό των αντιφρονούντων Επιτροπαί, προς τον σκοπόν μελέτης κεχωρισμένως, ενός εκάστου των προβαλλομένων αιτημάτων, ως π.χ. Επιτροπή Καταστατικού Χάρτου Ανωτάτης Παιδείας, Επιτροπή Μελέτης για την κατάργησιν του Ν.Δ. 93/69 και τας Ακαδημαϊκάς ελευθερίας, Επιτροπή διά την κατάργησιν των Παραρτημάτων Ξένων Πανεπιστημίων κ.λπ.»Σκοπός των εν λόγω Επιτροπών είναι η βαθμιαία επιδίωξις υποκαταστάσεως των υπαρχόντων Διοικητικών Συμβουλίων και η εμφάνισίς των ως απολαβουσών της εμπιστοσύνης της μάζης των σπουδαστών.
»Οι εν λόγω επιδιώκουν την παράτασιν του δημιουργουμένου θορύβου προς πολιτικήν εκμετάλλευσιν διά της άνευ ιδιαιτέρου λόγου επαναλήψεως των Γενικών Συνελεύσεων. Επί πλέον δε επιδιώκουν όπως τα προβαλλόμενα υπ' αυτών αιτήματα συνειδητοποιηθούν ως τοιαύτα υπό της μάζης των σπουδαστών, λόγω της εντόνου προβολής τούτων υπό των εφημερίδων, μεθ' ο θα επιδιωχθή η "επίλυσις" διά μαζικών κινητοποιήσεων».Η υποχώρηση της χούντας* Το εντυπωσιακό είναι ότι η χούντα υποχώρησε και στα δύο κεντρικά αιτήματα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος: Πρώτα πρώτα ανακοίνωσε ότι θα ανασταλεί η λειτουργία του ξενόγλωσσου Τεχνολογικού Ινστιτούτου. Ηταν η πρώτη υποχώρηση της δικτατορίας σε συγκεκριμένο αίτημα που διεκδίκησε κάποιος κλάδος.
Από τις αθηναϊκές εφημερίδες (Ιανουάριος και Φεβρουάριος 1973).
Η χούντα υποχωρεί
Βέβαια, ακόμα και μετά τις διαβεβαιώσεις της χούντας, οι φοιτητές εξακολούθησαν να περιλαμβάνουν το αίτημα αυτό μεταξύ των πρώτων διεκδικήσεών τους, επειδή πίστευαν ότι είναι στις προθέσεις του καθεστώτος να προχωρήσει σε παρόμοια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Αλλωστε δεν ήταν μόνο το New York Technology Institute. Οι φοιτητές είχαν διαπιστώσει ότι λειτουργούσαν και άλλα παρόμοια παραρτήματα: Maryland University, Arkansas University, Ball State University, American Pierce College, Ellicott University. * Αλλά και για τον Καταστατικό Χάρτη υποχρεώθηκε να αναδιπλωθεί η χούντα και να δηλώσει ότι «δεν αποτελεί προσχέδιο καταστατικού Χάρτη το κείμενο που δημοσιεύτηκε», αφήνοντας να εννοηθεί ότι θα καταθέσει άλλο σχέδιο, «καλύτερο».Την υπαναχώρηση της χούντας καταγράφει ένα από τα λίγα φοιτητικά περιοδικά που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή, η «Ξαστεριά» της Φοιτητικής Ενωσης Κρητών: «Στην πραγματικότητα μηχανικοί και υπομηχανικοί έπεσαν θύματα της τεράστιας επέκτασης διαφόρων μεγάλων ελληνικών και ξένων τεχνικών εταιρειών και των Ξενόγλωσσων πανεπιστημίων. [...] Στο Πολυτεχνείο οι σπουδαστές ανέλαβαν αγώνα ενάντια στα Ξενόγλωσσα πανεπιστήμια και με τη συνεχή τους αποχή από τα μαθήματα κατόρθωσαν να σταματήσουν την επέκταση των Ξενογλώσσων» (τ. 2, Απρίλης 1973). Και λίγο παρακάτω: «Τι πέτυχαν μέχρι σήμερα οι φοιτητές; Πού νίκησαν;* Νίκησαν στο θέμα του Καταστατικού Χάρτη. Ο Καταστατικός Χάρτης έτσι κι αλλιώς αποσύρθηκε, για την ώρα τουλάχιστον.* Νίκησαν στο θέμα των Ξενόγλωσσων πανεπιστημίων. Τα Ξενόγλωσσα θα καταργηθούν. [...]»**Αυτή η κατάργηση των ιδιωτικών «παραρτημάτων» ξένων Πανεπιστημίων που ακόμα και σήμερα μας ταλαιπωρεί είχε ιδιαίτερη σημασία τότε, γιατί τη νομιμοποίησή τους την είχε υποσχεθεί με κάθε επισημότητα ο ίδιος ο δικτάτορας λίγες μέρες πριν από τον ξεσηκωμό των φοιτητών του ΕΜΠ. Στο ετήσιο διάγγελμά του, που απηύθυνε από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο στις 16 Δεκεμβρίου 1972, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αποκάλυψε, με την ωμότητα που διακρίνει όλους τους δικτάτορες, το σχέδιό του: Τότε και τώρα
Η ανακοίνωση τρίτου ξένου ΑΕΙ το 1973.
Η ανακοίνωση τρίτου ξένου ΑΕΙ το 1973.
«Ευρισκόμεθα εις συνεργασίαν με αμερικανικόν πανεπιστήμιον, προκειμένου να αρχίσωμεν, εφ' όσον τελικώς εξελιχθούν αι συνομιλίαι και αι συμφωνίαι καλώς, τας ενεργείας μέσω των οποίων θα λειτουργήση εις την χώραν ξενόγλωσσον Πανεπιστήμιον, προς παροχήν μεταπτυχιακής εκπαιδεύσεως εις τους διά την Ανωτάτην Παιδείαν απαιτουμένους επιστήμονας».
**Αυτό που δεν κατόρθωσε το 1973 ο Παπαδόπουλος επιχειρεί να υλοποιήσει ο Ευριπίδης Στυλιανίδης. Δυστυχώς γι' αυτόν, βρίσκει απέναντί του εκείνους που είχαν ξεσηκωθεί και πριν από 35 χρόνια: το φοιτητικό κίνημα και τους δημοκράτες καθηγητές.
Επιστροφή στη Sibilla - Σίβυλλα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου